از همان ابتدا که در انتظار تولد اولین فرزند خود هستیم، با حجم زیادی از پیام‌های مختلف در مورد اهمیت کتاب خواندن برای کودکان رو به رو می‌شویم که خب همین مسئله اهمیت کتاب خوانی را نشان می‌دهد. در کشوری که سرانه مطالعه بسیار پایین بوده، وظیفه والدین پرورش و تربیت فرزندانی کتاب‌خوان است. تنها با مطالعه و در جستجوی دانش بودن می‌توان به مراحل موفقیت آمیزی در زندگی رسید. علاوه بر این، کتاب خواندن از همان سنین کودکی، نقش موثری در رشد فرزندتان خواهد داشت. با وجود همه نگرانی‌ها، ترغیب کودکان به خواندن کتاب اصلا مسئله چالش برانگیزی نخواهد بود. در این مطلب قصد داریم به طور کامل به راهکارهای موثر برای ترغیب کودکان به این فعالیت دوست‌داشتنی و مفید می‌پردازیم. پس تا انتها با ما همراه باشید.
پیش نیاز اولیه برای جذب کودکان به کتاب چیست؟
اگر به دلیل مشغله‌های تربیت فرزند، کتاب خواندن را کنار گذاشته‌اید و انبوهی از گرد و غبار بر روی قفسه‌های کتاب‌هایتان نشسته است، توصیه می‌کنیم همین حالا دست به کار شوید و جانی تازه به این کتاب‌ها بدهید. البته منظورمان فقط زدودن گرد و غبار از روی کتاب‌ها نیست! بلکه باید دوباره مطالعه روزانه را به زندگی خود برگردانید یا اگر به هر دلیلی قبلا این کار را انجام نمی‌دادید باید زودتر دست به کار شوید. زیرا مهم‌ترین پیش نیاز برای جذب کودکان به کتاب، والدین کتاب‌خوان است. اگر می‌خواهید فرزندی کتاب خوان داشته باشید، زودتر کتاب خواندن را شروع کنید.
راهنمایی برای والدین نوزادان!
شاید با خودتان فکر کنید که فرزندم تا زمانی که راه رفتن را آغاز نکرده و کلمه‌ای را هنوز کامل بر زبان نیاورده، هنوز شرایط کافی را ندارد. اما این تصور درستی نیست. زیرا حتی نوزادان نیز می‌توانند از مزایای گوش دادن به داستان‌ها بهره مند شوند ( حتی اگر سلیقه‌تان در انتخاب کتاب باب میل آنها نباشد!) احتمالا از خودتان می‌پرسید چطور می‌شود برای کودکان نوزاد کتاب خواند؟ در ادامه به این سوال جواب خواهیم داد:
با صدای بلند، هر روز هر کتابی را برای آن ها بخوانید
برای نوزادان می‌توان هر کتابی را مثل کتاب آشپزی، رمان تخیلی، کتابچه راهنمای والدین یا هر کتاب دیگری را خواند. محتوا مهم نیست، بلکه صدای شما، آهنگ متن و واژگان اهمیت دارد. تحقیقات نشان داده است، تعداد کلماتی که یک نوزاد در معرض آن قرار می‌گیرد، تأثیر مستقیمی بر روی رشد زبان و سواد او دارد. اما کتاب باید مستقیما و به صورت حضوری برای کودک خوانده شود. مثلا روشن کردن تلویزیون یک کتاب صوتی محسوب نمی‌شود. بنابراین فقط به خواندن کتاب‌های کودکانه بسنده نکرده و از هر کتابی استفاده کنید. اما یادتان باشد که خودتان از خواندن آن کتاب لذت ببرید.
از حواس خود استفاده کنید
نوزادانی که برایشان کتاب خوانده می‌شود، به مرور یاد می‌گیرند که کتاب خواندن یک فعالیت سرگرم کننده است و به آن علاقه‌مند می‌شوند. اجازه دهید صفحات کتاب را لمس کند، تصاویر متنوعش را ببیند و بوی چسب و کاغذ را احساس کند. خرید کتاب‌های بافت دار تجربه لمسی خوبی را برای کودک شما به ارمغان خواهد آورد.
کودک خود را وادار به صحبت کنید
احتمال اینکه نوزادان در واکنش به صدای شما، تولید صدا کنند بسیار زیاد خواهد بود. به همین دلیل است که بسیاری از کتاب‌های مخصوص نوزادان و خردسالان دارای صدای حیوانات و آواهای بی‌معنی است. زیرا تقلید آنها برای کودک آسان‌تر خواهد بود. اگر کودکتان آوای خاصی را ایجاد کرد به او پاسخ دهید. شاید صدای او برای شما هیچ معنایی نداشته باشد اما واکنش شما یک ارتباط عمیق بین شما و کودکتان ایجاد خواهد کرد.
چگونه کتابی مناسب برای ترغیب کودکان به کتاب خوانی انتخاب کنیم؟
برای اینکه کودکان خود را به خواندن کتاب تشویق کنید، توجه به عواملی مانند سن، علایق، ترجیحات شخصی و سطح مطالعه آنها ضروری خواهد بود. در ادامه با توضیح هر کدام از این عوامل، بهترین روش برای انتخاب کتاب را یاد خواهید گرفت.
انتخاب محتوای کتاب بر اساس سن کودک:
قبل از انتخاب کتاب، سن کودک را در نظر بگیرید و مطمئن شوید که محتوای کتاب برای مرحله رشد او مناسب خواهد بود. به دنبال کتاب‌هایی باشید که به طور خاص برای گروه سنی آنها طراحی شده اند، زیرا احتمال ارتباط آنها با شخصیت‌ها و خطوط داستانی بیشتر خواهد بود.
نکته: در ابتدای همه کتاب‌ها رده سنی آنها درج شده و می‌توانید از آن کمک بگیرید.
علایق کودک خود را در نظر بگیرید:
سرگرمی‌ها، علایق و موضوعات مورد علاقه کودکتان را در نظر بگیرید. کتاب‌هایی را انتخاب کنید که با علایق آنها مطابقت داشته باشد. مثلا دایناسورها، حیوانات، ورزش، فانتزی، ماجراجویی یا هر چیز دیگری که برایشان جذاب باشد. زمانی که کودکان بتوانند با موضوع ارتباط بیشتری برقرار کنند، به احتمال زیاد علاقه آنها به خواندن کتاب افزایش پیدا می‌کند.
کتابی را انتخاب کنید که با سطح مطالعه آنها تطابق داشته باشد :
کتاب هایی را انتخاب کنید که با مهارت‌های خواندن آنها مطابقت دارد. کتاب‌هایی که بیش از حد چالش برانگیز هستند ممکن است آنها را ناامید کنند و در مقابل کتاب‌هایی که خیلی ساده هستند ممکن است توجه آنها را جلب نکند. در نتیجه به دنبال کتاب‌هایی با واژگان مناسب یا پیچیدگی‌هایی باشید که با سطح مهارت فعلی آنها همخوانی داشته باشد.
تصاویر جذاب داشته باشد:
کودکان به کتاب‌هایی با تصاویر رنگارنگ و جذاب جذب می‌شوند. ویژگی‌های بصری نقش مهمی در جلب توجه آنها و افزایش تجربه خواندن آنها دارد. در نتیجه به دنبال کتاب‌هایی باشید که علاوه بر ارائه تصاویر جذاب، متن داستان را تکمیل کرده و آنها را به خواندن کتاب ترغیب می‌کند.
قبل از انتخاب و خرید کتاب، توصیه‌ها و نظرات مربوط به آن را بخوانید:
نظرات و توصیه‌های منابع مورد اعتماد مانند والدین، معلمان، کتابداران و وب‌سایت‌های آموزشی را بررسی کنید. این منابع می‌توانند دیدگاه ارزشمندی در مورد مناسب بودن و جذابیت کتاب‌های خاص برای گروه‌های سنی مختلف ارائه دهند.
مجموعه کتاب‌ها و شخصیت‌های آشنا:
کودکان اغلب به شخصیت‌ها و مجموعه کتاب‌های خاص دلبستگی پیدا می‌کنند. اگر از کتاب خاصی لذت می‌برند، به دنبال عناوین دیگری در همان مجموعه یا همان نویسنده بگردید. این آشنایی می‌تواند حس هیجان و انتظار را در او تقویت کند و اشتیاق او را به کتاب خواندن افزایش دهد.
کتابی را انتخاب کنید که دارای عناصر تعاملی باشد:
کتاب‌هایی را با عناصر تعاملی، مانند کتاب‌های سه بعدی، ویژگی‌های باز شو یا بافت‌های لمسی در نظر بگیرید. این عناصر می‌توانند خواندن را برای کودکان جذاب‌تر کرده و آن را به تجربه‌ای چندحسی‌تر تبدیل کند. علاوه بر این، توجه کودک را به خود جلب کرده و او را تشویق به کاوش بیشتر می‌کند.
کتابی را انتخاب کنید که منعکس کننده عناصر متنوعی باشد:
کتاب‌هایی را انتخاب کنید که طیف متنوعی از شخصیت‌ها، فرهنگ‌ها و تجربیات مختلف را بازتاب می‌دهد. کودکان باید بخشی از زندگی شخصی و اجتماعی خود را درون این داستان‌ها جستجو کنند و بازتاب خود را در این کتاب‌ها مشاهده نمایند. این ویژگی باعث تقویت همدلی، درک و جهان‌بینی گسترده‌تر آنها می‌شود.
گاهی اوقات اجازه دهید کودک کتاب‌های خودش را انتخاب کند:
به کودکان این آزادی را بدهید که کتاب‌های خود را از میان طیف وسیعی از گزینه‌ها انتخاب کنند. با هم از کتابخانه ها، کتابفروشی‌ها و پلتفرم‌های آنلاین دیدن کنید و به او اجازه دهید ژانرها، نویسندگان و سبک‌های مختلف را کشف کند. با انجام این کار آنها می‌توانند ترجیحات خود را کشف کنند و علاقه واقعی آنها به مطالعه افزایش پیدا کند.
واکنش‌های کودک خود را دنبال کنید:
هنگام مطالعه با هم یا بحث درباره کتاب به واکنش‌ها و بازخوردهای کودک خود توجه کنید. در نظر داشته باشید که کدام داستان‌ها توجه او را جلب می‌کند، او را می خنداند یا حس کنجکاوی او را برمی انگیزد. از پاسخ‌های او به عنوان راهنمایی برای یافتن کتاب‌های مشابه که با ترجیحات او همسو هستند، استفاده کنید.
با رعایت تمامی این موارد می‌توانید عشق او را به خواندن کتاب افزایش داده و کتابخوانی را برای کودک خود به فعالیتی لذت بخش تبدیل کنید.
تشویق به اشتراک گذاری و رد و بدل کتاب بین کودکان، راهی ایده‌آل برای ترغیب به کتاب خوانی
ما والدین می‌توانیم با فراهم ساختن محیطی که در آن کودکان به داستان‌های متنوع و جذاب دسترسی آسان داشته باشند، کنجکاوی آنها را شعله‌ور کنیم و به آنها انگیزه دهیم تا دنیای جادویی ادبیات را کشف کنند. به اشتراک گذاری و مبادله کتاب می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. مانند ایجاد باشگاه‌های کتابخوانی، راه اندازی کتابخانه‌های اجتماعی یا سازماندهی رویدادهای تبادل کتاب. وقتی بچه‌ها می‌بینند که همسالانشان با هیجان درباره کتاب‌های مورد علاقه‌شان بحث می‌کنند یا عناوین جدیدی را توصیه می‌کنند، حس اشتیاق به مطالعه در میان آنها افزایش پیدا کرده و بر روی یکدیگر نیز تأثیر مثبت می‌گذارند. این فعالیت به پرورش احساس مسئولیت و مالکیت نیز کمک می‌کند؛ زیرا کودکان یاد می‌گیرند از کتاب های امانت گرفته شده مراقبت کنند و آنها را به سرعت بازگردانند.
این تمرین نه تنها گزینه‌های قابل دسترس آنها برای کتاب خواندن را افزایش می‌دهد، بلکه مهارت‌های زندگی ارزشمندی مانند همدلی، ارتباط و همکاری را نیز به آنها آموزش می‌دهد. از طریق به اشتراک گذاشتن و مبادله کتاب، کودکان حس ماجراجویی، تخیل و تفکر انتقادی را در سفرهای ادبی پر از شگفتی، دانش و خلاقیت پرورش می‌دهند. با پرورش فرهنگ مطالعه از طریق این فعالیت‌ها، ما فرصتی را برای کودکان فراهم می‌کنیم تا کتاب خوانی بخشی از فرهنگ و سبک زندگی آنها شود.
روش‌های تعاملی و بازی‌های آموزشی برای ترغیب کودکان به کتاب خوانی
روش‌های تعاملی و بازی‌های آموزشی یکی از روش‌های ایده‌آل برای تشویق کودکان به کتاب خوانی محسوب می‌شود. در ادامه به برخی از بهترین روش‌ها اشاره خواهیم کرد:
استفاده از گیمیفیکیشن:
گیمیفیکشن یعنی تبدیل کردن یک فعالیت به بازی. با ترکیب عناصر بازی مثل سطح بندی، چالش‌ها و پاداش‌ها، روش‌های تعاملی و بازی‌های آموزشی کتاب خواندن را به یک فعالیت جذاب و لذت بخش تبدیل می‌کند. کودکان برای پیشرفت در بازی، کسب امتیاز، باز کردن قفل محتوا یا دستیابی به اهداف، انگیزه بیشتری برای خواندن کتاب پیدا می‌کنند.
داستان سرایی با روش‌های تعاملی:
روش‌های تعاملی اغلب از عناصر چندرسانه‌ای مانند انیمیشن‌ها، جلوه‌های صوتی و صداگذاری برای تقویت داستان‌گویی استفاده می‌کنند. این عناصر توجه کودکان را به خود جلب کرده و آنها را در روایت کتاب غرق می‌کند؛ در نتیجه کتاب خواندن را برای او به تجربه‌ای فراگیرتر و لذت بخش‌تر تبدیل می‌کند. به مثال اگر کودک کارتون خاصی را از یک شخصیت کتاب دیده باشد، تعامل بیشتری با داستان برقرار می‌کند.
یادگیری شخصی:
بسیاری از روش‌ها و بازی‌های تعاملی شامل تجربیات یادگیری شخصی می‌شوند. در این روش‌ها، فرایند یادگیری با سطح خواندن، علایق و ترجیحات کودک سازگار می‌شود و توصیه‌ها و محتوای مناسبی را ارائه می‌دهند. این سفارشی‌سازی به کودکان کمک می‌کند کتاب‌هایی را پیدا کنند که با سلیقه‌های فردی آنها مطابقت دارد و باعث افزایش تعامل و انگیزه خواندن آنها می‌شود.
تقویت مهارت‌های سوادآموزی:
برخی از بازی‌های آموزشی بر روی مهارت‌های سوادآموزی خاص مانند آوایی، ساخت واژگان، درک مطلب و دستور زبان تمرکز می‌کنند. از طریق تمرین‌ها و فعالیت‌های تعاملی، کودکان این مهارت‌ها را به شیوه‌ای سرگرم‌کننده و جذاب تمرین می‌کنند و در نهایت می‌توانند با درک بهتری کتاب خواندن را ادامه دهند.
همکاری و رقابت:
برخی از روش‌ها و بازی‌های تعاملی، تعامل اجتماعی را در بین کودکان تقویت می‌کنند. در این نوع فعالیت‌های تعاملی بازیکنان متعدد با هم برای حل پازل‌ها یا تکمیل چالش‌های مختلف همکاری می‌کنند. از طرفی دیگر، این بازی‌ها دارای عناصر رقابتی، مانند تابلوهای امتیازات یا چالش‌های زمان‌بندی شده هستند که کودکان را به خواندن بیشتر و بهبود عملکردشان تشویق می‌کند.
افزایش وسعت دید حین خواندن:
بازی‌های تعاملی کودکان را در معرض طیف گسترده‌ای از ژانرها، نویسندگان و موضوعات مختلف قرار می‌دهد. با کاوش در محتوای متنوع، کودکان به احتمال بیشتری کتاب‌های جدید کشف می‌کنند و علاقه بیشتری به خواندن پیدا می‌کنند.
ایجاد محیطی مناسب برای مطالعه کودکان
ایجاد فضایی مناسب برای مطالعه کودکان شامل چندین عنصر کلیدی می‌شود. قبل از هر چیز، ابتدا باید انواع کتاب‌های متناسب با سن کودک خود را در دسترس داشته باشید. کتاب‌هایی که ژانرها و موضوعات مختلف را پوشش می‌دهند و علایق مختلفی را در بر می‌گیرند. سازماندهی کتاب‌ها در قفسه‌های قابل دسترس و جذاب می‌تواند به کودکان احساس هیجان و انگیزه برای کنجکاوی و کاوش بیشتر دهد. علاوه بر این، در نظر گرفتن فضای مطالعه دنج با صندلی راحت، کوسن‌ها و نور ملایم می‌تواند فضایی دلپذیر را برای مطالعه ایجاد کند.
مدیریت روزمره زمان مطالعه برای کودکان
با ایجاد یک برنامه ساختار یافته، کودکان می‌توانند زمان‌های اختصاصی را برای مطالعه، تکمیل تکالیف و مرور مطالب اختصاص دهند. این کار به آنها اجازه می‌دهد وظایف را اولویت‌بندی کرده، اهداف قابل دستیابی را برای خود تعیین کرده و از به تعویق انداختن کارهایشان خودداری کنند. علاوه بر این، در نظر گرفتن استراحت‌های کوتاه در جلسات مطالعه باعث تمرکز بهتر و جوان سازی ذهنی آنها می‌شود. مدیریت مؤثر زمان مطالعه همچنین کودکان را تشویق می‌کند تا تعادل بین کار و زندگی سالم را حفظ کنند. آنها با مدیریت درست زمان متوجه می‌شوند که برای فعالیت‌های فوق برنامه، سرگرمی‌ها، استراحت و تعاملات اجتماعی زمان کافی دارند و این نگرش باعث بهبود عملکرد تحصیلی و سلامت روان آنها می‌شود.
سخن پایانی
در این مطلب، به راهکارهای موثر و جذاب برای ترغیب کودکان به کتاب خوانی پرداختیم. همان‌طور که اشاره شد، مهم‌ترین پیش نیاز برای ترغیب کودکان به کتاب خوانی، والدین کتاب خوان است. اگر تابحال کتاب خواندن را کنار گذاشته‌اید، مجددا این فعالیت را شروع کنید. از همان سنین ابتدایی تولد برای کودک کتاب خوانید، در سنین خردسالی و کودکی نیز کتاب‌های متنوعی را برای او انتخاب کنید و یک برنامه منظم روزانه را به مطالعه او اختصاص دهید. با انجام روش‌های اشاره شده در این مقاله، کودک شما به تدریج به خواندن کتاب ترغیب خواهد شد.