اعتماد به نفس نقش مهمی را در پرورش یک کودک سالم ایفا می‌کند. تحقیقاتی که اخیرا در مجله روانشناسی اجتماعی تجربی آمریکا منتشر شده، نشان می‌دهد که حس اعتماد به نفس در کودک در سن پنج سالگی تثبیت می‌شود و میزان آن با اعتماد به نفس یک انسان بزرگسال کاملا قابل مقایسه است. اعتماد به نفس بالا به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌ها و توانایی‌های فردی را سریع‌تر افزایش دهد و بدون ترس از شکست با چالش‌های جدید رو به رو شود و چیزهای جدید را امتحان کند.
چیزی که در ابتدا به عنوان حس اعتماد به نفس در کودک ایجاد می‌شود، ابتدا با احساس امنیت و آرامش در وجود او آغاز می‌شود. کودکی که مورد حمایت و محبت خانواده‌اش قرار می‌گیرد، اعتماد به نفس بالاتری خواهد داشت و در زندگی آینده خود شانس موفقیت بیشتری دارد. از آنجایی که والدین نقش مهمی در افزایش اعتماد به نفس کودکان دارند، باید با روش‌های مهم تقویت اعتماد به نفس در کودکان آشنا باشند. در این مطلب به سراغ معرفی بهترین روش‌ها برای افزایش اعتماد به نفس در کودکان رفته‌ایم و هر کدام را به طور جامع شرح داده‌ایم. 
علت‌ها و عوامل کاهش اعتماد به نفس در کودکان
بازخورد منفی: بازخورد و واکنش‌های منفی از سمت والدین یا معلم و هم سن و سالان، تأثیر مخربی بر روی اعتماد به نفس کودکان می‌گذارد. کلمات و رفتار ما تأثیر مستقیمی بر روی ذهن کودک می‌گذارند و باید هنگام برخورد با آنها بسیار سنجیده رفتار کنیم.
ترس از شکست: ترس از شکست یکی از علت‌های دیگری است که درباره کمبود اعتماد به نفس در کودک به ما هشدار می‌دهد. زمانی که کودک از شکست بترسد، نمی‌تواند چیزهای جدید را امتحان کند یا قدرت ریسک بسیار کمی دارد. در نتیجه فرصت رشد و توسعه محدودتری دارد و نمی‌تواند دستاوردهای زیادی به دست آورد. اما سوال اصلی اینجاست که این ترس از شکست از چه نشأت می‌گیرد؟ بچه‌ها به همان میزان که پدر و مادر درباره آنها فکر می‌کنند، احساس ارزشمندی در خود دارند. یعنی اگر هنگام تجربه‌هایی مثل نمره بد گرفتن، شیشه‌ای را ناخواسته شکستن یا هر اتفاق دیگری با سرزنش و رفتار نامناسب والدین رو به رو شوند، این اضطراب و ترس از شکست در آنها ایجاد می‌شود. پس رفتار مناسب والدین نقش تعیین‌کننده در احساس ترس از شکست در کودک دارد و در صورت رفتارهای سرزنش‌گر و استرس زا منجر به اعتماد به نفس پایین کودک می‌شود.
مقایسه شدن با دیگران: کودکانی که مدام خود را با دیگران مقایسه می‌کنند، احساس ناشایستگی یا حقارت را در خود می‌بینند. چنین نگرشی به مرور، اعتماد به نفس را در وجود آنها کاهش می‌دهد. به عنوان والدین آگاه، مسئولیت شما این است که مراقب این مقایسه‌های آسیب‌زا باشید و خودتان به این مقایسه‌ها دامن نزنید. به هیچ عنوان کودک خود را با کودک دیگر مقایسه نکنید و یا از او نخواهید مانند شخص دیگری رفتار کند.
عدم حمایت یا تشویق: کودک برای رشد نیاز به حمایت و تشویق شدن دارد. اگر چنین حمایتی را دریافت نکند، با احساس انزوا و ناامنی رو به رو می‌شود و در نتیجه اعتماد به نفس او کاهش پیدا می‌کند. سعی کنید همیشه حتی برای موفقیت‌های کوچک فرزندتان، او را تشویق کنید و به او نشان دهید که تحت هر شرایطی از او حمایت می‌کنید.
تجربه‌های آسیب‌زا: کودکانی که تروما یا آسیب‌های روحی ( طلاق والدین، درگیری‌های خانوادگی، آزار فیزیکی و…) را تجربه کرده‌اند، ممکن است در آینده با احساس ناامنی و آسیب‌پذیری رو به رو شوند و در نتیجه اعتماد به نفس پایینی داشته باشند.
تأثیر محیط زندگی کودک بر اعتماد به نفس او
محیط زندگی نیز نقش مهمی را در اعتماد به نفس کودک ایفا می‌کند. کودکی که در محیط سالم و پرورش دهنده بزرگ می‌شود، نسبت به کودکانی که در محیط‌های منفی و آشفته رشد می‌کنند، میزان اعتماد به نفس بالاتری دارد. مثلا زمانی که کودک با والدینی با محبت بزرگ می‌شود، احساس ارزشمندی بیشتری نسبت به خود دارد. محیط فیزیکی کودک نیز در اعتماد به نفس او تأثیرگذار خواهد بود. مثلا دسترسی به طبیعت یا فضای باز برای بازی، داشتن اسباب بازی، دسترسی به کتاب و منابع آموزشی، همگی مربوط به محیط فیزیکی کودک می‌شود. در نتیجه والدین موظف هستند برای کودکان خود محیطی امن، حمایت کننده و سالم فراهم کرده و پایه‌های اعتماد به نفس بالا را در کودک خود تقویت کنند.
تأثیر خطاهای والدین در کاهش اعتماد به نفس کودکان
خطاهای والدین تأثیر قابل توجهی بر اعتماد به نفس و احساس خود ارزشمندی کودک دارند. کودکان برای راهنمایی، حمایت و تایید به والدین خود بسیار متکی هستند و زمانی که والدین مرتکب اشتباهاتی می‌شوند یا به شیوه‌هایی آزاردهنده یا غفلت آمیز رفتار می‌کنند، می‌تواند زخم‌های عاطفی ماندگاری بر روان کودک خود جای بگذارد. یکی از مثال‌های رایج خطای والدین که می‌تواند بر اعتماد به نفس کودک تأثیر منفی بگذارد، والدین سخت‌گیرانه یا بیش از حد انتقادی است. وقتی والدین نسبت به هر اشتباه فرزندانشان بیش از حد انتقاد می‌کنند یا رفتار تندی نشان می‌دهند، می‌تواند احساس بی‌کفایتی و بی‌ارزشی را در کودک ایجاد کند.
یا زمانی که والدین دستاوردهای فرزند خود را به رسمیت نمی‌شناسند و از او حمایت نمی‌کنند، کودک حس می‌کند نادیده گرفته شده و اعتماد به نفس او کاهش پیدا می‌کند. بنابراین والدین باید بدانند که رفتار و گفتار آنها چه تأثیر مهمی بر روی اعتماد به نفس فرزندشان دارد و باید تلاش کنند محیطی امن، حمایت‌گرانه و آرام را برای پرورش احساس اعتماد به نفس در کودک خود فراهم کنند.
نقش فشارهای اجتماعی در کاهش اعتماد به نفس کودکان
کودکان از همان سنین ابتدایی وارد محیط‌های اجتماعی می‌شوند و ممکن است در معرض انتظارات اجتماعی مختلفی قرار بگیرند. برخی از این انتظارات می‌توانند فشارهای مختلفی را به او وارد کنند و در نتیجه اعتماد به نفس کودک را کاهش می‌دهند. مثلا برخی والدین انتظار دارند کودک خود در محیط‌های جمعی به شکل خاصی رفتار کند؛ رفتاری که شاید برای کودک در سن پایین سخت باشد. این اجبار باعث فشار روانی شده و کودک با هر بار شکست احساس می‌کند که والدین خود را ناامید کرده است. حال در نظر بگیرید که چنین احساسی چه تأثیر مخربی در جنبه‌های دیگر زندگی او دارد.
از طرفی دیگر، کودکان هم سن و سال نیز می‌توانند فشارهای اجتماعی را به او تحمیل کنند؛ به عنوان مثال از کودک بخواهند عین آنها فکر کند یا رفتارها و باورهای خاصی داشته باشد. زمانی که کودک نتواند خود را با این انتظارها تطبیق دهد، احساس طرد شدن و انزوا می‌کند و به مرور احساس بی‌ارزشی در او شکل می‌گیرد.
معلمان نیز نقش مهمی در شکل دادن به سطح اعتماد به نفس کودکان دارند. اگر معلم بیش از حد از ایده‌ها یا کارهای کودک انتقاد کند یا او را نادیده بگیرد، باعث شک کودک در توانایی‌ها و مهارت‌های او می‌شود. جامعه نیز به‌عنوان یک کل می‌تواند به کودکان فشار بیاورد تا از استانداردهای زیبایی یا نقش‌های جنسیتی پیروی کند. استانداردهایی که در نهایت منجر به کاهش عزت نفس در کودک می‌شود.
بهترین روش‌های افزایش اعتماد به نفس در کودکان
حال که به عوامل مختلف تأثیرگذار در اعتماد به نفس کودک پرداختیم، باید به سراغ راه‌های افزایش اعتماد به نفس او برویم.
فقط از موفقیت کودک تعریف نکنید، بلکه از تلاش او نیز تمجید کنید:
انتظار نداشته باشید که تمام تلاش‌های کودک در هر زمینه‌ای به موفقیت ختم شود. شما به عنوان والدین وظیفه دارید که تلاش او در راستای موفقیت را نیز تمجید کنید تا کودک متوجه شود که سختکوشی و تلاش است که اهمیت دارد نه فقط دستاورد و نتیجه نهایی. پس اگر کودک برای تلاش‌هایش تشویق شود می‌تواند هنگام رو به رویی با مشکلات و چالش‌ها، همچنان به تلاش خود ادامه دهد. مثلا اگر کودک در امتحان نمره کامل نمی‌گیرد، با تشویق والدین احساس غرو می‌کند و انگیزه بیشتری برای پیشرفت در درس خود پیدا می‌کند.
کودک خود را مستقل و مسئولیت پذیر تربیت کنید
حس مسئولیت‌پذیری را در کودک خود تقویت کنید و سعی کنید تا آنجایی که امکان دارد به او فرصت تصمیم‌گیری و انتخاب بدهید. چنین عملی احساس استقلال و اعتماد به توانایی‌ها خود را در کودک تقویت می‌کند. به عنوان مثال، اجازه دادن به کودک برای انتخاب لباس برای رفتن به مدرسه یا اجازه دادن به او برای بسته بندی ناهار می‌تواند به او احساس کنترل و مسئولیت بدهد.
بر روی نقاط قوت کودک خود تمرکز کنید:
زمانی که بر روی نقاط قوت و ویژگی‌های مثبت کودک خود تمرکز داشته باشید، او احساس خوبی نسبت به خود پیدا می‌کند و با انگیزه بیشتر به دنبال علاقه‌مندی‌هایش می‌رود. تعریف از استعدادها و توانایی‌های منحصر به فرد کودک، باعث می‌شود او تصویر مثبتی از خود داشته باشد و اعتماد به نفس او افزایش پیدا می‌کند. البته این به معنای نادیده گرفتن نقاط ضعف نیست، بلکه باید برای ایجاد انگیزه بیشتر کودک، بر روی نقاط قوت او تمرکز بیشتری داشته باشید و به او در زمینه‌هایی که نیاز به تلاش بیشتری دارد، کمک کنید.
اهداف واقع‌بینانه‌ای برای کودک تعیین کنید:
اگر برای کودک خود برنامه یا هدف خاصی را در نظر گرفته‌اید، باید دسترسی به آن برای کودک آسان باشد. وقتی هدف واقع‌بینانه باشد کودک حس موفقیت را در خود پرورش می‌دهد و اعتماد به نفس او به تدریج افزایش پیدا می‌کند. اهداف باید چالش برانگیز اما قابل دستیابی باشند و به مراحل کوچک‌تر تقسیم شوند تا کودکان بتوانند فرایند پیشرفت را ببینند. به عنوان مثال، اگر کودکی بخواهد نواختن پیانو را بیاموزد، تعیین هدف برای یادگیری یک آهنگ در یک زمان می‌تواند به او کمک کند پیشرفت خود را ببیند و به دستاوردهای خود افتخار کند.
کودک خود را به سمت برقراری روابط مثبت سوق دهید:
برقراری روابط مثبت با خانواده، دوستان و سایر بزرگسالان برای رفاه عاطفی کودکان ضروری است. وقت گذراندن با افرادی که آنها را تشویق می‌کنند و بازخورد مثبت ارائه می‌دهند، به کودکان کمک می‌کند که اعتماد به نفس و امنیت بیشتری داشته باشند. علاوه بر این، تشویق کودکان به ایجاد روابط سالم، مهارت‌های اجتماعی مهمی مانند همدلی، ارتباط و حل تعارض را به آنها می‌آموزد
به کودکان فرصت شکست بدهید:
حتما همه ما این جمله را شنیده‌ایم که می‌گوید: « شکست پایان کار نیست، بلکه ابتدای موفقیت است» از شکست خوردن کودکان خود نترسید و اجازه دهید بدون ترس از شکست، چیزهای جدید را امتحان کنند. این کار باعث می‌شود کودک انعطاف‌پذیری بیشتری داشته باشد و از اشتباهات خود درس بگیرد. به فرزند خود یاد بدهید که شکست بخشی طبیعی از فرایند یادگیری است و نباید به خاطر آن احساس شرمندگی یا ناکامی بکنند.
از بازی‌های آموزشی و فعالی های خلاقانه استفاده کنید:
بازی‌های آموزشی و فعالیت‌های خلاقانه یک راهکار مفید برای افزایش اعتماد به نفس در کودکان است. کودکان با انجام بازی‌ها و فعالیت‌های مختلف می‌توانند مهارت‌های جدیدی را یاد بگیرند و خلاقیتشان را افزایش دهند. در هر بازی معمولا یک هدف واقع‌بینانه و دست یافتنی تعیین می‌شود و کودک طی فرایند بازی و تلاش برای رسیدن به هدف، پیشرفت خود را می‌بیند و اعتماد به نفسش بالا می‌رود. فعالیت‌هایی مثل طراحی، نقاشی، ساختن با بلوک یا لگو، یا حل پازل نیز باعث می‌شود کودک از تخیلات خود استفاده کند و به پیروزی‌های کوچک و بزرگ دست پیدا کند.
بازی فکری بلوک چوبی کیفی
لگو پازلی کریگو حیوانات مزرعه
پازل چوبی چهار وجهی
تأثیرات تقویت اعتماد به نفس در کودکان
ارتقاء احساس خودکارآمدی و اعتماد به نفس در کودکان:
در این مقاله اشاره کردیم که چطور والدین می‌توانند با رفتارها و رویکردهای مختلف، احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس را در کودک خود ایجاد کنند. زمانی که کودک از طرف پدر و مادر خود حمایت شود و بتواند بدون ترس از شکست مهارت‌های مختلفی را یاد بگیرد، احساس اعتماد به نفس او افزایش پیدا می‌کند. زمانی که کودک خود را در محیطی امن احساس کند، احساس خودکارآمدی او بیشتر شده و برای کسب موفقیت‌های بیشتر با انگیزه بالا تلاش می‌کند.
کاهش استرس و اضطراب در کودکان
هنگامی که کودک در معرض روابط اجتماعی منفی قرار بگیرد یا ترس از شکست داشته باشد، با احساسات منفی مانند استرس و اضطراب رو به رو می‌شود. همان‌طور که گفتیم، یکی از راه‌های تقویت احساس اعتماد به نفس، ایجاد محیطی سالم و برقراری روابط مثبت است. کودک باید بدون ترس از سرزنش والدین یا رفتارهای منفی از طرف دیگران، به فعالیت‌های خود ادامه دهد. زمانی که کودک در محیطی سالم باشد، اعتماد به نفس او افزایش پیدا کرده و در نتیجه استرس و اضطراب او کاهش پیدا می‌کند.
بهبود عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودکان
تحقیقات انجام شده در حوزه روانشناسی کودک به طور مداوم رابطه مثبتی بین عزت نفس بالا و بهبود عملکرد تحصیلی و اجتماعی در کودکان نشان داده است. زمانی که کودک عزت نفس بالایی دارد، احتمال اینکه که چالش ها را تحمل کند و در مواجهه با مشکلات پافشاری کند، بسیار بیشتر است. کودکی اعتماد به نفس بالایی دارد، نگرش مثبت‌تری نسبت به یادگیری داشته و ممکن است انگیزه بیشتری برای رسیدن به اهداف تحصیلی خود داشته باشد.
از نظر عملکرد اجتماعی، کودکانی که عزت نفس بالایی دارند، با همسالان و بزرگسالان خود بیشتر روابط مثبت برقرار می‌کنند. آنها به دلیل داشتن اعتماد به نفس بالا در موقعیت‌های اجتماعیی می‌توانند راحت‌تر با دیگران دوست شوند و درگیری‌هایشان را حل کنند. علاوه بر این، کودکانی که عزت نفس بالایی دارند، بیشتر در رفتارهای اجتماعی، مانند کمک به دیگران یا داوطلب شدن مشارکت می‌کنند.
نتیجه‌گیری
در این مطلب به بررسی بهترین روش‌های تقویت اعتماد به نفس در کودکان پرداختیم. همان‌طور که اشاره کردیم، والدین نقش بسیار مهمی را در افزایش اعتماد به نفس در کودک ایفا می‌کنند. افزایش به نفس احساسی است که در اثر قرار گرفتن در محیطی امن و آرام در کودک ایجاد می‌شود. کودکانی که دارای اعتماد به نفس بالا هستند، در محیط‌های اجتماعی عملکرد بهتری دارند، برای فعالیت‌های مثبت اجتماعی سریع‌تر داوطلب می‌شود و به طور کلی در همه فعالیت‌های روزمره خود با انگیزه بالا عمل می‌کنند. والدین موظف هستند از کودکان خود حمایت عاطفی کنند، به تلاش‌های آنها توجه کنند و فقط بر روی نتیجه نهایی تمرکز نکنند؛ بلکه بر روی نقاط قوت کودک خود تأکید داشته باشند.