ذهن کودکان نسل امروز آنقدر شگفت‌انگیز و خلاقانه عمل می‌کند که بدون شک سیستم آموزشی یکنواخت و خسته کننده با قوانین غیر قابل انعطاف نمی‌تواند پاسخگوی آنها باشد. به همین دلیل بسیاری از والدین تمایل دارند با روش‌های متنوع‌تری مفاهیم مختلف را به کودکان خود آموزش دهند. مهم‌ترین مسئله کیفیت یادگیری و آموزش است، نه اینکه صرفا چیزی را به خاطر بسپارند و پس از مدتی آن را فراموش کنند. قطعا همه ما اعتراف خواهیم کرد که بیشتر آنچه در محیط‌های آموزشی با روش‌های قدیمی و سیستم روخوانی و حفظ کردن یاد گرفته‌ایم، پس از مدتی به باد فراموشی سپرده شده است. آیا ارزش زمان کودکان ما بیشتر نیست؟ چقدر حاضر هستیم برای آموزش باکیفیت فرزند خودمان زمان صرف کنیم؟ اگر پاسخ به این سوالات را با قاطعیت می‌دانید، در ادامه چند روش آموزشی را که هر کدام شامل انواع مختلفی می‌شود، معرفی کرده‌ایم. با استفاده از هر کدام از این روش‌ها می‌توانید به بهترین شکل ممکن به نیاز کودک خود پاسخ دهید و مفاهیم مهم را با بهترین روش به آنها آموزش دهید.
روش آموزش کودک با بازی‌های آموزشی
هیچ چیز بهتر از بازی نمی‌تواند ذهن کودکان را درگیر کند. آموزش هر مفهومی به شکل بازی برای کودکان جذابتر بوده و بیشتر در ذهن آنها ثبت می‌شود. با استفاده از بازی‌های آموزشی، کودکان مفاهیم را بهتر درک میکنند و حافظه و سرعت پردازش اطلاعات آنها افزایش پیدا می‌کند. علاوه بر این، زمانی که بازی‌ها به صورت گروهی انجام شود، مزایای دیگری نیز به آن اضافه می‌شود. مهم‌ترین مزیت افزایش تعامل اجتماعی با دیگران است. کودکان در بازی‌های گروهی فرصت بیشتری برای ارتباط برقرار کردن با کودکان دیگر دارند. آنها می‌توانند با کمک همدیگر چالش‌های مختلفی را حل کنند و در نهایت توانایی آنها در حل مشکلات و مسائل مختلف افزایش پیدا می‌کند. برای اینکه بتوانید به بهترین روش از بازی‌های آموزشی استفاده کنید، این چند نکته را در نظر بگیرید:
بازی‌ها باید متناسب با سن کودک باشد: هر کودک در هر مرحله‌ای از رشد نیاز به بازی‌هایی متناسب با سن خود دارد. قطعا به عنوان والدین می‌توانید تشخیص دهید که چه بازی‌هایی برای کودکتان بیش از حد پیچیده یا بیش از حد ساده است. بنابراین سعی کنید بازی‌هایی را انتخاب کنید که ذهن کودک را به چالش بکشد و او را به ادامه بازی ترغیب کند. اگر بازی بیش از حد ساده باشد، کودک علاقه خود را به بازی از دست می‌دهد و از طرفی دیگر اگر بازی بیش از حد پیچیده باشد، کودک دچار سردرگمی می‌شود و با بازی ارتباط برقرار نمی‌کند.
بر روی هدف آموزشی هر بازی تمرکز داشته باشید: فراموش نکنید که هدف از این بازی‌ها، آموزش مهارت‌ها و مفاهیم خاصی به کودک است. بنابراین قبل از بازی به این فکر کنید که چطور می‌توان با استفاده از بازی‌های مختلف این مفاهیم را آموزش داد. مثلا برای آموزش تشخیص حروف، شمارش اعداد یا آموزش نقاشی، آموزش زبان انگلیسی و … بازی‌های متنوعی وجود دارد که می‌توانید از آنها استفاده کنید.
آن را سرگرم کننده و جذاب کنید: در هر بازی از عناصری استفاده کنید که بازی را برای کودکتان لذت‌بخش تر و مفرح‌تر می‌کند. همچنین می‌توانید برای ایجاد انگیزه بیشتر از پاداش، تلقین مثبت و تشویق استفاده کنید.
در بازی‌ها به کودک ملحق شوید: همراهی با کودکان حین بازی برای آنها خیلی ارزشمند خواهد بود. با این کار نه تنها تعامل اجتماعی را در کودکتان تقویت می‌کنید، بلکه روابط و الگوسازی رفتار خوب را به او آموزش می‌دهید.
از کنجکاوی کودکتان استقبال کنید: اجازه دهید فرزندتان به جای دنبال کردن دستورالعمل‌های بازی، خودش چیزهای مختلفی را آزمایش کند. این کار ذهن آنها را پرورش داده و قدرت تخیل آنها را تقویت می‌کند. سعی کنید تا آنجا که می‌توانید، مانعی در بازی‌ها برای کودکان ایجاد نکنید.
به کودک خود بازخورد بدهید و او را راهنمایی کنید: بازخورد سازنده و راهنمایی او حین بازی احساس ارزشمندی به او می‌دهد و به او در درک بهتر مفاهیم کمک می‌کند.
آموزش به کودک با روش تحلیلی
روش تحلیلی یکی از روش‌های آموزشی برای حل کردن مسائل و آشنایی با مفاهیم مختلف است. در این روش کودک ابتدا با اجزاء مختلف یک مفهوم آشنا شده و روابط بین هر جزء را درک می‌کند. سپس می‌تواند تصویر واضح‌تری از شکل کلی یک مفهوم را در ذهن خود تصور کند. این روش به کودک کمک می‌کند تا تفکر انتقادی و پرسشگرانه نسبت به مفاهیم مختلف داشته باشد. همچنین به تقویت مهارت‌های ارتباطی آنها کمک می‌کند. کودکان با استفاده از روش تحلیلی یاد می‌گیرند که چطور ارتباط موثری با دیگران داشته باشند و افکار خود را به وضوح بیان کنند. والدین می‌توانند با استفاده از مراحل زیر، مفاهیم مختلف را با روش تحلیلی به فرزندان خود آموزش دهند:
ابتدا مفهوم را شناسایی کنید: اولین مرحله در روش تحلیلی، شناسایی مفهومی است که می‌خواهید آن را به کودک خود آموزش دهید. این مفهوم می‌تواند یک معادله ریاضی، یک رویداد تاریخی، یک ویژگی اخلاقی یا یک مهارت جدید باشد.
آن را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید: پس از اینکه مفهوم را شناسایی کردید، آن را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. زیرا با این کار کودک بهتر می‌تواند آن مفهوم را درک کند و یادگیری برای او آسان‌تر می‌شود. درباره هر بخش از او سوال بپرسید و ذهن او را نسبت به آن مفهوم بازتر کنید.
هر بخش را تجزیه و تحلیل کنید: هر بخش از آن مفهوم را با جزئیات تحلیل کنید. مثلا بگویید هر بخش چه معنایی دارد و آنها چگونه بایکدیگر کار میکنند تا یک تصویر بزرگتر را ایجاد کنند.
مقایسه و نمایش تضادها: یکی از راه‌های جذاب برای آموزش روش تحلیلی، مقایسه کردن است. مثلا اگر در ریاضی مفهوم جمع را آموزش می‌دهید، با آموزش مفهوم منهی کردن، می‌توانید درک او را نسبت مفهوم جمع افزایش دهید.
تمرین کنید: در این بخش می‌توانید با روش‌های مختلف او را نسبت به آن چیزی که تا الان یاد گرفته، امتحان کنید. از او بخواهید نظرش را درباره چیزی که تا الان یاد گرفته بگویید و هر آنچه که از هر بخش یاد گرفته به شما توضیح دهد.
مرور: در نهایت هر چه به او آموزش داده‌اید را یک دور دیگر مرور کنید و از کودک خود بخواهید سوالات خودش را درباره هر بخش بپرسد. می‌توانید خودتان از او سوال بپرسید و با او همراهی کنید و او را تشویق کنید.
مثال برای روش تحلیلی:
مثلا اگر می‌خواهید کودک را با بدن انسان آشنا کنید، ابتدا یک توضیح کلی درباره بدن انسان و نقش آن در زندگی توضیح بدهید. سپس بدن انسان را به بخش‌های مختلف تقسیم کنید و به او نشان دهید که هر بخش چه وظیفه‌ای دارد. از کودک خود درباره بخش‌های مختلف مثل چشم، دهان، بینی، قلب یا سایر اعضا سوال بپرسید و از او بخواهید نظر خودش را درباره کارکرد هر بخش بگوید. سپس به جزئیات بیشتری درباره هر بخش از اعضای بدن بپردازید تا در نهایت به یک تصویر کلی برسد. می‌توانید بدن انسان را با بدن یک حیوان مقایسه کنید تا تفاوت‌ها بهتر دیده شود و در نهایت با تمرین و مرور درباره آنچه گفته شد، مفهوم بدن انسان را به طور کامل در ذهن او ثبت کنید.
آموزش به کودک با روش بصری
روش بصری به روشی گفته می‌شود که در آن برای آموزش مفاهیم مختلف به کودک از تصاویر، فیلم، نمودار و سایر وسایل کمک بصری استفاده می‌شود. کودکان بیشتر از هر چیزی با تصاویر و نمونه‌های بصری ارتباط برقرار میکنند و قوه بینایی آنها نسبت به قوه‌های دیگر عملکرد بهتری دارد. در نتیجه توجه آنها به مفاهیم بصری بیشتر جلب می‌شود و برای درک موضوعات پیچیده و ثبت بهتر اطلاعات، مفیدتر است. در ادامه به چند راهکار مختلف برای استفاده از روش بصری اشاره کرده‌ایم:
از فلش کارتها استفاده کنید: امروزه برای آموزش هر مفهوم پایه‌ای مانند آموزش کلمات، حروف، اعداد و اشکال جدید از فلش کارتها استفاده می‌شود. حتی والدین می‌توانند در خانه فلش کارتهای دست ساز درست کنند و یا از نمونه‌های پیش ساخته شده آنلاین استفاده کنند. بازی‌های متنوع بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان با استفاده از فلش کارتها آنها را به صورت فردی یا گروهی انجام داد.
کارت دیدآموز رنگ ها و شکل ها
کارت دیدآموز شناخت اعداد
تماشای ویدئوهای آموزشی: در پلتفرم‌های مختلفی همچون آپارات، یوتیوب یا سایر وب‌سایت‌های پخش ویدئو، فیلم‌های آموزشی متنوعی وجود دارد که والدین می‌توانند آنها را به کودک خود آموزش دهند. این ویدئوها متناسب با سن کودک ساخته شده و جذابیت زیادی برای کودکان دارد.
ترسیم نمودار: از ترسیم نمودار می‌توان برای آموزش علوم یا ریاضی به کودکان استفاده کرد. به عنوان مثال، والدین می‌توانند نموداری برای نشان دادن نحوه چرخش آب در جو زمین ترسیم کنند.
از اینفوگرافیک استفاده کنید: استفاده از اینفوگرافیک یک روش عالی برای آموزش موضوعات پیچیده به کودکان است. در وب‌سایت‌ها اینفوگرافیک‌های مختلفی وجود دارد که مفاهیم مختلف را همراه با تصاویر و اطلاعات نمایش می‌دهند. شما می‌توانید از نمونه‌های موجود استفاده کرده یا خودتان یک اینفوگرافیک جدید طراحی کنید.
ساخت نقشه ذهنی: نقشه‌های ذهنی یا مایند مپ یک ابزار بصری مفید بوده که کودک با استفاده از آن می‌تواند افکار و ایده‌های خود را ساماندهی کند. از این ابزار می‌توان برای آموزش مفاهیم پیچیده‌تر مانند تاریخ یا ادبیات استفاده کرد. حتی می‌توانید از کودک خود بخواهید، مطالبی را که از کتاب‌های درسی یاد گرفته به صورت نقشه ذهنی بر روی کاغذ پیاده سازی کند تا بهتر آن مفهوم را یاد بگیرد.
آموزش به کودک با روش شنیداری
روش شنیداری یک رویکرد آموزشی است که بر توسعه مهارت‌های شنیداری کودکان از طریق قصه گویی، موسیقی و سایر فعالیت‌ها تمرکز دارد. بهبود تمرکز، افزایش مهارت‌های زبانی، تقویت حافظه و تقویت روابط اجتماعی از جمله مزیت‌های روش شنیداری محسوب می‌شود. از طریق مراحلی که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم، می‌توانید از روش شنیداری برای آموزش مفاهیم مختلف به کودک خود استفاده کنید.
داستان سرایی: برای کودک خود داستان بخوانید و سپس درباره موضوع اصلی داستان، شخصیت‌ها و اتفاق‌های درون داستان از او سوال بپرسید. با این روش مهارت درک آنها افزایش پیدا کرده و مهارت خوب گوش دادن را یاد می‌گیرند.
موسیقی و ریتم: همیشه آموزش مفاهیم مختلف از طریق آواز و موسیقی یکی از راه‌های کاربردی و سرگرم‌کننده برای کودکان در نظر گرفته می‌شود. بسیاری از ما از کودکی با قصه حسنی حموم نمی‌رفت یا حسنی به مکتب نمی‌رفت یا ده‌ها شعر دیگر با مفاهیم مختلف فرهنگی و اجتماعی آشنا شدیم. کودکان نیز از طریق شعر و موسیقی بهتر می‌توانند با مفاهیم مختلف آشنا شوند.
گفتگو: صحبت کردن و گفتگو با کودکان یک روش شنیداری محسوب می‌شود. کودک خود را به گفتگو و صحبت کردن درباره موضوعات مختلف تشویق کنید. مثلا هنگامی که از مهدکودک یا مدرسه برمی‌گردد، از او بپرسید: امروز چطور بود؟ یا چه کارهایی انجام دادی؟ سوالاتی بپرسید که کودک بتواند درباره افکار و احساساتش با شما صحبت کند.
گوش دادن فعال: زمانی که دیگران با کودک شما صحبت میکنند، از او بخواهید با دقت به حرف‌های آنها گوش کند و ارتباط چشمی خود را حفظ کند. این کار مهارت‌های ارتباطی مهمی مانند درک و همدلی را در او تقویت می‌کند.
یادگیری تجربی: والدین می‌توانند از فعالیت‌هایی مانند سفرهای میدانی یا پروژه‌های تعاملی برای آموزش مفاهیم جدید به فرزندان خود استفاده کنند. با شرکت فعال در این فعالیت‌ها و گوش دادن به دستورالعمل‌ها و بازخوردها، کودکان می‌توانند مهارت‌ها و دانش‌های ارزشمندی را در خود تقویت کنند.
آموزش به کودک با روش عملی
اگرچه روش عملی را در انتهای این مقاله عنوان کردیم، ولی به جرئت می‌توان گفت که روش عملی، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین روش‌های آموزشی به کودکان است. کودکان در روش‌های عملی، دیگر به تئوری، کاغذ، گوش دادن به سخنرانی یا حفظ کردن انبوهی از اطلاعات نیاز ندارند. آنها می‌توانند خودشان تجربه کنند و با عمل و فعالیت‌های مختلف چیزهای جدیدی را یاد بگیرند. ما بزرگسالان نیز در مهارت‌هایی بیشتر تخصص داریم که آنها را به صورت تجربی و عملی یاد گرفته‌ایم. پس اهمیت روش عملی در کودکان نیز به همان اندازه پررنگ است. در ادامه به چند روش عملی و کاربردی اشاره خواهیم کرد:
یادگیری عملی: زمانی که کودکان خودشان فعالیتی را انجام دهند، آن مهارت را بهتر یاد می‌گیرند. مثلا زمانی که کودک می‌خواهد نقاشی یاد بگیرد، فقط با مشاهده کردن و گوش دادن نمی‌توان آن را آموزش داد. بلکه باید ابزار مناسب آن فعالیت برایش فراهم شود و کودک خودش آن را تجربه کند. این کار برای آموزش هر مهارتی ضروری خواهد بود.
پروژکتور نقاشی عروسکی
کتاب وایت بردی نقاشی بکش پاک کن 2
سفرهای میدانی: بازدید از موزه‌ها، گالری‌های هنری، باغ وحش‌ها و سایر مکان‌های دیدنی یادگیری را جذابتر می‌کند و نوعی فعالیت عملی محسوب می‌شود. والدین می‌توانند فرزندان خود را به سفرهای میدانی ببرند تا درک آنها نسبت به تاریخ، علم و فرهنگ افزایش پیدا کند. همچنین فرصتی برای کودکان فراهم می‌شود که درباره این مفاهیم بیشتر کنجکاو شوند و سوال بپرسند.
از مثال‌های واقعی استفاده کنید: بچه‌ها زمانی بهتر یاد می‌گیرند که ببینند آنچه را که می‌آموزند در زندگی واقعی نیز اعمال می‌شود. راه‌هایی برای ارتباط مطالب با چیزهایی که به آنها علاقه مند هستند یا تجربیاتی که داشته اند، پیدا کنید. برای مثال، اگر در مورد تاریخ به آنها آموزش می‌دهید، آن را به رویدادهای جاری یا داستان‌های خانوادگی مرتبط کنید.
تشویق به پرسیدن سوال: کودکان به طور طبیعی کنجکاو هستند، بنابراین آنها را تشویق کنید که سؤال بپرسند و موضوع را خودشان کشف کنند.
نتیجه‌گیری
در این مطلب به معرفی روش‌های کاربردی آموزش به کودکان اشاره کردیم و با مراحل هر کدام به طور کامل آشنا شدیم. در نظر داشته باشید که برای آموزش به کودک خود لازم نیست فقط به یک روش آموزشی بسنده کنید؛ بلکه بهتر است از روش‌های مختلف استفاده کنید تا فرایند یادگیری برای کودکان خسته کننده نشود. هر روش مزایای مخصوص به خودش را دارد و ممکن است برای هر کودک در هر رده سنی متفاوت عمل کند. مثلا روش‌های بصری یا شنیداری یا بازی برای کودکان در هر سنی مناسب بوده و فقط نوع فعالیت‌های هر روش باید متناسب با سن کودک انتخاب شود.