شاید به عنوان والدین با عبارت‌هایی همچون «چقدر بچه‌تون خجالتیه» یا « چه بچه آروم و کم حرفی دارین» زیاد رو به رو شده باشید. نیازی به نگرانی نیست؛ چون بسیاری از کودکان معاشرت و تعامل با دیگران برایشان سخت‌تر از سایر کودکان اجتماعی‌تر است. اگر فرزند شما برای ارتباط برقرار کردن با دیگران مشکل دارد یا تمایلی به ارتباط نشان نمی‌دهد، برای افزایش مهارت‌های اجتماعی خود به حمایت نیاز دارد. نقش شما به عنوان والدین کودک، در این مرحله اهمیت زیادی پیدا می‌کند. خوشبختانه راهکارهای عملی متعددی برای تقویت مهارت‌های اجتماعی کودکان ارائه شده که با اجرای آنها می‌توانیم کودک خود را اجتماعی تربیت کنیم. به همین دلیل در این مطلب به سراغ این راه‌های عملی می‌پردازیم و هر کدام را به طور جامع بررسی می‌کنیم.
مزایای مهارت‌های اجتماعی چیست؟
ما در طول زندگی، مهارت‌های اجتماعی خود را پله به پله تقویت می‌کنیم و آن را بهبود می‌بخشیم. این فرایند درست از لحظه تولد فرزند شما آغاز می‌شود. مهارت اجتماعی به شکل‌های مختلفی به کودک شما کمک می‌کند که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره کردیم:
- افزایش درک و توجه به نشانه‌های اجتماعی مثل زبان بدن و لحن صدا
- مقابله با احساسات بزرگ مثل خشم یا غم به روشی مناسب
- شناخت و همدلی با احساسات دیگران
- در نظر گرفتن دیدگاه یا نظرات دیگران و به عبارتی نگاه به مسائل از لنز شخصی آنها
- پیدا کردن راه‌های موثر برای حل تعارض
- ایجاد و حفظ روابط و دوستی‌ها
- بخشیدن دیگران و ابراز پشیمانی
برای رسیدن به این اهداف و تشکیل روابط اجتماعی موثر، راهکارهای متعددی توسط روانشناسان به والدین ارائه شده که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره خواهیم کرد.
مهارت‌های اجتماعی را از طریق بازی آموزش دهید
کودکان هنگام انجام بازی‌های گروهی از مهارت‌های اجتماعی زیادی استفاده می‌کنند .بازی کردن می‌تواند راهی سرگرم کننده و جذاب برای کودکان باشد تا مهارت های اجتماعی خود را توسعه دهند. تقویت مهارت‌های اجتماعی از طریق بازی به شکل‌های زیر صورت می‌گیرد:
همکاری: بسیاری از بازی‌ها به بازیکنانی نیاز دارند که با هم برای رسیدن به یک هدف مشترک بازی می‌کنند. با همکاری با دیگران، کودکان یاد می‌گیرند که چگونه به طور موثر ارتباط برقرار کنند، مسئولیت‌پذیر باشند و در راستای یک هدف مشترک پیش بروند.
ارتباط: کودکان در حین بازی با یکدیگر ارتباط کلامی برقرار می‌کنند تا بتوانند بازی را به سمت هدف نهایی پیش ببرند. آنها یاد می‌گیرند که منظور یا خواسته خود را به وضوح بیان کنند، شنونده‌ای فعال باشند و به دیگران پاسخ مناسب دهند.
همدلی: بازی کردن حس همدلی را در کودکان افزایش می‌دهد. زیرا می‌توانند احساسات مختلف را در خود و کودکان دیگر درک کنند. کودکان با رعایت نوبت، رعایت قوانین و احترام به نظرات دیگران، همدلی و درک بیشتر را می‌آموزند.
اخلاق ورزشی: برد و باخت بخشی اجتناب ناپذیر از بازی است. کودکان یاد می‌گیرند که چگونه برنده‌های مهربان و بازنده خوبی باشند. یادگیری این اصول اخلاقی در تقویت مهارت‌های اجتماعی بسیار مهم بوده و در زندگی آینده آنها نیز تأثیر بسیار مثبتی می‌گذارد.
آموزش احساسات: به عنوان پدر یا مادر بسیار اهمیت دارد که به احساسات مختلف فرزندانتان حین بازی با کودکان دیگر چه واکنشی نشان می‌دهد. مثلا اگر کودک شما به کودک دیگری ضربه می‌زند یا او را گاز می‌گیرد، به او کمک کنید تا احساس آسیب دیدن آن کودک را درک کند و از او بخواهید که معذرت‌خواهی کند. البته این نوع واکنش باید با نهایت آرامش انجام شود تا فرزندتان در مقابل کودکان دیگر دچار اضطراب یا احساس شرمندگی نشود. از طرفی دیگر، اگر کار خوبی انجام می‌دهد، او را تشویق کنید و حس اعتماد به نفس را در او افزایش دهید. در مواقعی که ناراحت است، علتش را بپرسید و به او بگویید اشکالی ندارد اگر چنین احساسی داری.
به نیازهای کودک خود پاسخی مناسب دهید
زمانی که والدین با حساسیت و در موقعیت مناسب به نیازهای کودک خود پاسخ دهند، به چند روش می‌توانند مهارت‌های اجتماعی کودک خود را تقویت کنند. مثلا زمانی که کودکان احساس کنند والدین به نیازهای آنها با همدردی و دلسوزی پاسخ می‌دهند، متوجه می‌شوند که نیازها و احساسات آنها مهم است و این درک احساس اعتماد به نفس را در آنها افزایش می‌دهد. در نتیجه آنها می‌توانند احساس خود را با راحتی بیشتری بروز دهند و با دیگران بهتر تعامل داشته باشند.
علاوه بر این، زمانی که والدین به نیازهای کودک خود پاسخ می‌دهند، کودک می‌تواند به دیگران بیشتر اعتماد کند و در روابط خود احساس امنیت داشته باشد. این حس امنیت باعث شده کودکان تعاملات اجتماعی مثبتی را تجربه کنند و با هم سن و سالان خود یک رابطه معنا دار را بوجود می‌آورند. پاسخ به نیازهای کودکان به آنها می‌آموزد که چگونه احساسات و رفتار خود را در موقعیت‌های مختلف شناسایی و مدیریت کنند. این ویژگی یک مهارت حیاتی برای تعامل اجتماعی در آینده محسوب می‌شود.
احساس همدلی را به کودک خود آموزش دهید
شاید آموزش احساس همدلی برای برخی از والدین تعجب برانگیز باشد. زیرا بسیاری از افراد فکر می‌کنند همدلی یک ویژگی ذاتی است که برخی افراد با آن به دنیا می‌آیند و برخی دیگر این ویژگی را ندارند. اما چنین چیزی حقیقت ندارد و همدلی صفتی است که هر کسی می‌تواند در خود پرورش دهد. برای اینکه کسی توانایی «همدلی» داشته باشد، باید این سه ویژگی را در نظر بگیرد:
- عواطف دیگران را احساس کند ( مثلا اگر شما احساس ترس کنید، من هم حس ترس پیدا می‌کنم)
- استدلال کردن درباره دیدگاه شخص دیگر ( به عنوان مثال شما « خود را به جای من قرار می‌دهید و سعی می‌کنید چیزی که به آن فکر می‌کنم یا چیزی را که احساس می‌کنم، تصور کنید»
- تمایل به کمک: احساس نگرانی و همدردی نسبت به کسی که آسیب دیده یا مضطرب است
مجموع این سه ویژگی باعث پدیدار شدن حس همدلی می‌شود. حال چطور می‌توانیم این حس زیبا را در کودک خود پرورش دهیم؟
ایجاد همدلی در کودکان بخش مهمی از رشد عاطفی و اجتماعی آنهاست. در اینجا چند راه برای تقویت همدلی در کودکان وجود دارد:
الگوی همدلی: کودکان با مشاهده و تقلید از رفتار بزرگسالان در اطراف خود یاد می‌گیرند، بنابراین برای والدین و مراقبان ضروری است که همدلی را در تعامل خود با دیگران الگوبرداری کنند.
استدلال کردن درباره دیدگاه دیگران را آموزش دهید: با پرسیدن سؤالاتی مانند “فکر می‌کنی آن شخص چه احساسی دارد؟” یا “اگه جای اونها بودی چیکار می‌کردی؟”
کودک خود را به مهربان بودن تشویق کنید: تشویق به مهربانی نسبت به دیگران، چه از طریق اعمال ساده مانند به اشتراک گذاشتن، تعریف کردن یا کمک کردن باشد، می‌تواند به تقویت احساس همدلی در کودکان کمک کند.
کتاب بخوانید و فیلم تماشا کنید: قرار دادن کودکان در معرض داستان‌هایی که همدلی را پررنگ نشان می‌دهد، می‌تواند به آنها در درک احساسات و تجربیات دیگران کمک کند.
گوش دادن فعال را تمرین کنید: کودک خود را تشویق کنید تا وقتی کسی با او صحبت می‌کند فعالانه گوش کند و به او کمک کنید تا احساسات خود را شناسایی و ابراز کند.
از تقویت مثبت استفاده کنید: زمانی که کودکتان با دیگران همدلی می‌کند، چه با یک کلمه محبت آمیز یا یک حرکت، برای تقویت این رفتار، از او تمجید کنید.
به یاد داشته باشید که ایجاد همدلی یک فرآیند مادام العمر است و زمان و تمرین می‌طلبد. اما با الگوبرداری مداوم از رفتار همدلانه و تشویق فرزندتان به فکر کردن در مورد احساسات دیگران، می‌توانید به آنها کمک کنید تا به افرادی دلسوز و دلسوز تبدیل شوند.
اعتماد به نفس کودک خود را تقویت کنید
تقویت اعتماد به نفس از چند جهت می‌توانند تاثیر مثبتی بر مهارت‌های اجتماعی کودکان داشته باشد:
قاطعیت: وقتی بچه‌ها به خودشان اعتماد دارند، بیشتر در موقعیت‌های اجتماعی ابراز وجود می‌کنند، برای خودشان صحبت کرده و نظرات و احساسات خود را به وضوح بیان می‌کنند.
تعامل اجتماعی: کودکانی با اعتماد به نفس بالا، تمایل بیشتری به آغاز تعاملات اجتماعی و تعامل با دیگران دارند. آنها کمتر از رد شدن یا بازخورد منفی می‌ترسند و تمایل بیشتری به ریسک دارند.
خودانگاره مثبت: احساس قوی اعتماد به نفس می‌توانند به تصویری مثبت از خود منجر شود که می‌تواند کودکان را در موقعیت‌های اجتماعی راحت تر و آرام‌تر کند. آنها به احتمال زیاد نسبت به دیگران خوش‌بین‌تر هستند و دوستانه‌تر رفتار می‌کنند.
همدلی: وقتی بچه‌ها نسبت به خودشان احساس خوبی داشته باشند، بهتر می‌توانند دیدگاه‌های دیگران را درک کنند. این می‌توانند به دوستی‌های قوی‌تر و تجربه‌های اجتماعی مثبت‌تر منجر شود.
به طور کلی، تقویت اعتماد به نفس می‌توانند به کودکان کمک کند تا مهارت های اجتماعی مورد نیاز برای ایجاد روابط مثبت با دیگران را توسعه دهند. تشویق کودکان به ایجاد اعتماد به نفس از طریق تقویت مثبت، تعیین اهداف قابل دستیابی و فراهم کردن فرصت هایی برای آنها برای آزمایش چیزهای جدید و موفقیت بسیار مهم است.
رفتارهای اجتماعی مناسب را به کودکان خود آموزش دهید
آموزش رفتارهای اجتماعی مناسب می‌تواند مهارت‌های اجتماعی کودکان را به شیوه‌های مثبت و سازنده تقویت کند. این شامل درک مرزها، ارتباط موثر، حل تعارض، همدلی و احترام به تنوع می‌شود. با آموزش این مهارت‌ها، کودکان می‌توانند موقعیت‌های اجتماعی را با موفقیت بیشتری مدیریت کنند، روابط قوی‌تری با دیگران ایجاد کنند و در تعاملات خود احساس اعتماد بیشتری کنند.
درک و حد مرز: با آموزش حد و مرزها به کودک، آنها می‌توانند یاد بگیرند که به فضای شخصی دیگران احترام بگذارند و درک کنند که چه زمانی برای تعامل و ارتباط با آنها موقعیت مناسبی خواهد بود.
ارتباط موثر: آموزش نحوه برقراری ارتباط موثر، از جمله گوش دادن فعال و بیان واضح نیازهای خود، می‌توانند به آنها کمک کند تا روابط قوی‌تری با دیگران ایجاد کنند.
حل تعارض: اینکه به کودکان یاد دهیم چگونه تعارضات را به روشی مثبت و سازنده حل کنند، باعث می‌شوند یاد بگیرند که با وجود اختلاف نظرها با یکدیگر تعامل داشته باشند و روابط مثبت خود را با دیگران حفظ کنند.
همدلی: باید به کودکان خود یاد دهیم که خود را به جای دیگران بگذارند و از دید آنها به مسائل نگاه کنند. با این کار آنها یاد می‌گیرند که دیدگاه‌ها و احساسات دیگران را درک کرده و ارتباط اجتماعی قوی‌تری را با آنها ایجاد کنند.
احترام به تنوع: اگر کودکان احترام به تفاوت‌هایی مانند تنوع فرهنگی، قومی، مذهبی و زبانی را یاد بگیرند، می‌توانند روابط قوی‌تری با طیف وسیعی از افراد ایجاد کنند.
محدودیت‌های فرزندتان را بشناسید
هر کودکی به شیوه‌ای متفاوت معاشرت می‌کند. یک کودک درونگرا ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی شلوغ و پر سر و صدا به سرعت خسته شود، در حالی که یک کودک برونگرا ممکن است در این صحنه‌ها رشد کند و از طرفی دیگر از فضاهای ساکت یا صمیمی‌تر بیزار باشد. شما نباید کودک خود را مجبور کنید که وارد محیط‌های اجتماعی (که برای او معذب کننده است) بشود. یادتان باشد که ما انسان‌ها قبل از دویدن، قدم‌های آهسته برمی‌داریم. پس قدم‌های آهسته کودک در موقعیت‌های اجتماعی بزرگ‌تر مهم‌تر هستند.
کودک خود را به تماس چشمی تشویق کنید
برقراری تماس چشمی به تقویت مهارت‌های اجتماعی کودک شما کمک زیادی می‌کند. اگرچه تماس چشمی عمل ساده‌ای به نظر می‌رسد، اما مهارت بسیار مهمی محسوب می‌شود. ارتباط چشمی نشان می‌دهد که ما به مکالمه فرد مقابلمان به خوبی گوش می‌دهیم و با او تعامل برقرار می‌کنیم.
هنگامی که با افراد صحبت می‌کنید، از کودک خود بخواهید که ارتباط چشمی خود را با آنها حفظ کند و همزمان صحبت کردن با آنها را تمرین کند. این باعث می‌شود آنها احساس اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند، شنیده شوند و در عین حال مهارت‌های شنیداری خود را نیز بهبود می‌بخشند.
نتیجه‌گیری
در این مطلب با راهکارهای مهمی برای تقویت مهارت‌های اجتماعی کودکان آشنا شدیم. همان‌طور که گفته شده مهارت‌های اجتماعی مانند هر مهارت دیگری نیاز به آموزش و یادگیری دارند. هیچکس با مهارت‌های اجتماعی به دنیا نمی‌آید و همه چیز به ذات یا ژنتیک کودک بستگی ندارد. هر پدر و مادر آگاهی وظیفه دارد این مهارت مهم را در فرزند خود تقویت کند. با افزایش مهارت‌های اجتماعی کودک می‌تواند احساسات دیگران را بیشتر درک کند، برای رفع نیازها و خواسته‌های خود با دیگران تعامل مناسبی برقرار کند و بتواند حس همدلی و همدردی را در خود پرورش دهد. امیدواریم با آموزش و تمرین این راهکارهای عملی بتوانید به بهترین شکل ممکن مهارت‌های اجتماعی را در کودک دلبند خود تقویت کنید.